Αυτό το βιβλίο το ερωτευτήκαμε, το αγαπήσαμε με την πρώτη μάτια. Ένα από εκείνα τα βιβλία που αξίζει να έχει κανείς σε περίοπτη θέση στη βιβλιοθήκη του και να επιστρέφει σ’ αυτό ξανά και ξάνα.

Ο γνωστός από τα κείμενά του στην αθηναϊκή Ελευθεροτυπία Ευγένιος Αρανίτσης, με αφετηρία την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη αναλαμβάνει να ξεναγήσει παιδιά και ερωτευμένους στον όμορφο κόσμο της γνώσης. Το ταξίδι που προτίνει είναι συναρπαστικό, γεμάτο εκπλήξεις, αλλά και με όμορφες ζωγραφιές από την Ελένη και το Δημήτρη Καλοκύρη.

Αλλά, ας αφήσουμε τον ίδιο το συγγραφέα να μιλήσει για το έργο του:

“Ο Ελύτης ονειρεύτηκε για χάρη μας έναν κόσμο θαυμάτων^. από το άνοιγμα της πόρτας κοίταξε τον Παράδεισο, είδε τα χρώματα να γίνονται εντονότερα στη διαφάνεια του τοπίου κι εκεί συνάντησε το ‘δεύτερο εαυτό του’, όπως τον αποκάλεσε. Τα παραπάνω είναι γνωστά.

Τώρα, ο συγγραφέας αυτού εδώ του βιβλίου, με τη βοήθεια των εικονογράφων, μεταφέρει το ίδιο εκείνο όνειρο στους αναγνώστες, σαν να ήταν δικό του. Να κάνεις ένα ξένο όνειρο δικό σου, να ζεις στο όνειρο κάποιου άλλου, είναι μια πράξη που τελείται, κυρίως απ’ τα παιδιά και τους ερωτευμένους. Σαν παιδιά ή ερωτευμένοι, ο συγγραφέας και οι εικονογράφοι μπήκαν λαθραία στο όνειρο του Ελύτη, στο ρεμβασμό μιας Φύσης γεμάτης καθρέφτες και σύμβολα και περιγράφουν τι είδαν.

 Υπάρχουν στη λογοτεχνία περιπτώσεις όπου η έννοια του φανταστικού δεν περιέχει απαραίτητα αλλόκοτους μύθους και φανταστικά σύμβολα που να προκαλούν τη ρασιοναλιστική αντίδραση του αναγνώστη αλλά αποσκοπούν μέσω ευτράπελων καταστάσεων να αποκωδικοποιήσουν -διακωμωδώντας τες ανελέητα κι εξεζητημένα- καταστάσεις καθημερινής τρέλας.

Αυτό είναι το ζητούμενο ως θέμα και στη νουβέλα του Θεσσαλονικιού Σάκη Σερέφα που διαδραματίζεται στη συμπρωτεύουσα. Πρωταγωνιστές ο Φος κι η Κας, δυό εξωγήινοι, επιβάτες ενός ιπτάμενου δίσκου «καμουφλαρισμένου με την όψη αυθαίρετης μεζονέτας, που προσγειώνεται στο Χορτιάτη» με «ειδική αποστολή» την μελέτη και καταγραφή της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Πολλά παράξενα συμβαίνουν κατά τη διάρκεια αυτού του προδιαγεγραμμένου διαγαλαξιακού ταξιδιού, που αποτελεί για τους αντι-ήρωες έναν μίνι οδηγό επιβίωσης. Είναι κατάλληλος ο πλάνητας για επιβίωση?

Φορτωμένοι με όλα τα πνευματικά και διανοητικά κακά, όλων των ειδών τα σκουπίδια αλλά και σαθρό καλλιτεχνικό υλικό (η Φος για παράδειγμα παθιάζεται με τη ‘Μαντάμ Μποβαρύ’ κι ο Κας με το κινηματογραφικό σουξεδάκι «Ο Ναυαγός» καλούνται να κατανοήσουν τα ακατανόητα που βλέπουν να διαδραματίζονται καθημερινά γύρω τους, για να καταλήξουν απ΄την πρώτη μέρα στο συμπέρασμα ότι μόνο αν το ρίξεις στην αμπελοφιλοσοφία καταφέρνεις να επιβιώσεις επιτυχώς μέσα στον τρέχοντα παραλογισμό, «σ’ έναν πλανήτη όπου», όπως με χαρακτηριστική ευστοχία βροντοφωνάξει ο συγγραφέας, «όλοι λογοτεχνίζονται».
Προφανώς από τους πολυγραφότερους συγγραφείς μας, ο Σ.Σερέφας, παρά τη σχετικά νεαρή ηλικία του, (γεννηθείς το 1960) μετράει στο ενεργητικό του σε διάστημα δυό δεκαετιών ένα σοβαρό πέρασμα από διάφορα είδη της λογοτεχνίας, ποιητικές συλλογές, διηγήματα, μελέτες, και νουβέλες.
Παρ’ όλο που φαινομενικά η ιστορία θεματικά μοιάζει αστήριχτη, το εσωτερικό δέσιμο, με χειρουργική ακρίβεια και χάρη σε μοτίβα που αλληλοπροσδιορίζονται, καταργεί τα όρια ανάμεσα στην πεζότητα και τη μεταρσίωση του νου, γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία, τονίζοντας με αυτόν τον τρόπο την κωμική πλευρά της σχεδόν εξωφρενικής αλήθειας.
Τίποτε δεν καταφέρνει να ξεφύγει από τη δολοφονικά σαρκαστική ματιά του ιδιοφυέστατου συγγραφέα, που σε σχετικά λίγες σελίδες περνάει από ψιλό λογοτεχνικό κόσκινο τους πάντες και τα πάντα:από την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, το Γολγοθά της υποκρισίας των προσωπικών σχέσεων, που παράγει την προμελετημένηαπιστία, εις πείσμα της (υπο καθεστώς νεύρωσης) γυναικείας αφέλειας, το Χόλλυγουντ, την κόκα κόλα, την υπερβολή της εγγλέζικης αβρότητας, την ατέλειωτη βιασύνη των ημερών, και το συνεπαγόμενο άγχος, τις ταξικές διαφορές που εντυπωσιακά καθιστούν την ίδια πόλη παράδεισο για κάποιους και για άλλους κόλαση, τους μικροαπατεώνες, τη θρησκεία, τους ηλικιωμένους, τους μπαρόπληκτους, τις απαγορευμένες θερμίδες και την κρυφή γοητεία της αμαρτίας, την καταναλωτική μανία και - κυρίως - τους συγγραφείς, νεότευκτους και ώριμους, χωρίς να αποκλείει και τις εξαιρέσεις του φιλολογικού κανόνα, τα λογοτεχνικά ψώνια, αλλά και τους πομπώδεις αναγνώστες, και τον θεραπευτικά καταλυτικό ρόλο της τέχνης, της οποίας η καλλιτεχνική αυθυπαρξία δικαιολογεί τ’ αδικαιολόγητα, και τη σχιζοφρενική εμμονή των λογοτεχνιζόντων που ντύνονται το σουλούπι του διανοούμενου για να διαφοροποιηθούν και να αντιδράσουν στην εξωφρενική πραγματικότητα, που διανθίζεται από εξίσου εξωφρενικά περιστατικά.
Δεν υπάρχουν, και όχι αδικαιολόγητα, διακυβευόμενες αξίες σ’ αυτό το εξαιρετικό χιουμοριστικό αφήγημα. Αντικαθίστανται με εικόνες χειμαρρώδους κι ευφάνταστης γραφής και καταστάσεις που παραπέμπουν σε σύγχρονη κωμωδία, με ήρωες που βιώνουν ετερόκλητα συναισθήματα αλληλοταυτιζόμενοι, προσπαθώντας όχι να ανακαλύψουν, όπως οι ίδιοι νομίζουν, αλλά να αποκαταστήσουν τους ήδη κατεστραμμένους διαύλους επικοινωνίας με τον αυθεντικότερο, καταπιεσμένο εαυτό τους. Υπάρχει μόνο η αιώνια πάλη μεταξύ θύτη και θύματος, μεταξύ αλήθειας και ψεύδους, μεταξύ λανθάνουσας και προκειμένης πραγματικότητας που ξεχωρίζει στον θεματικό ορίζοντα.
Σε επίπεδο δυναμικής, τα αφηγηματικά νοήματα είναι ξεκάθαρα και ξετυλίγονται σαν μαγική εικόνα στα μάτια και του πιο ανίδεου αναγνώστη, αν και το τέλος μεταβολίζεται, με επιφύλαξη, σε μια ύστατη μανούβρα διαπλοκής χωρίς, θαρρώ, επαρκή φερεγγυότητα, που θα μπορούσα να αποδώσω στην βεβιασμένα ίσως, μεταβαλλόμενη προοπτική, όπου ένα διαφορετικό επίπεδο αποκαλύπτεται, με τους ρόλους θύματος και θύτη να εξισώνονται και συνεπώς να καταργούνται αντί να οδηγούνται σε ένα είδος διαπροσωπικής κάθαρσης.
Δεδομένου ότι η διακωμώδηση, όχι μόνο παραμένει ευφάνταστη, αλλά και αυθεντικότατη, καθίσταται πλήρης τρόπων αφηγηματικής έκφρασης, και ελλείψει μιας εκτενέστερα ανεπτυγμένης ιστορίας, και ελλείψει αντιστοίχων χιουμοριστικών κειμένων που να εξαναγκάζουν με τον πιο πετυχημένο τρόπο τον αναγνώστη να εξωτερικεύσει την εσωτερικότητά του τουλάχιστον μ’ ένα ειλικρινές χαμόγελο, πιστεύω με βεβαιότητα ότι η νουβέλα του Σ.Σερέφα μπορεί να σταθεί με αξιώσεις δίπλα σε έργα μεγάλων σατιρικών συγγραφέων όπως ο Στέφανο Μπένι, αρκεί η αποστολή της θαυμάσιας αυτής νουβέλας (που ξεχωρίζει αυτομάτως απ΄τον ογκωδέστατο λογοτεχνικό πολτό) πάνω στην άγονη φιλολογική γη, — αποστολή που δεν είναι άλλη απ’ την ακόλουθη’ :να λάβει τη θέση που της αρμόζει,— να στεφθεί με επιτυχία.

Ντίνα Κίτσου

Ο Ελύτης είχε πει κάποτε στο συγγραφέα πως το Όνειρο θα ’πρεπε να ’ναι κάτι σαν την Άλγεβρα ή τη Γεωγραφία, ένα μάθημα που θα μπορούσε να διδαχθεί. Γοητευμένος απ’ το απόφθεγμα, ο συγγραφέας προσπάθησε, εδώ, σ’ αυτές τις σελίδες, να διδάξει το όνειρο του Ελύτη σ’ όσους διαβάζουν ακόμη με ολόκληρο τον ψυχισμό, όχι μόνο με τα μάτια. Και οι δύο εικονογράφοι, οι συνεργάτες του συγγραφέα, ξεδίπλωσαν τους χάρτες πάνω σε μια επιφάνεια από φως”.

Εμείς τι άλλο να πούμε; Αγοράστε το. Ένα συλλεκτικό βιβλίο που όσο περνάει ο χρόνος τόσο πιο δικό σας, τόσο πιο πολύτιμο θα το νιώθετε.

Από τις εκδόσεις Πατάκη.

Links: Ποιήματα και Πράξεις, παρουσίαση του βιβλίου