ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ - Σονέτα
Φιλολογική επιμέλεια: Κάρολος Μητσάκης
Για μια συνολική εικόνα κι ολοκληρωμένη εντύπωση του έργου του Κωστή Παλαμά,
επιβάλλεται η ανάγνωση των σονέτων. Θέλοντας ν' ακολουθήσει τον ευρωπαϊκό
πετραρχισμό, έγραψε τα περισσότερα απ' τους "παραδοσιακούς" ποιητές της γενιάς
του, δείχνοντας την αγάπη του για την απαιτητική αυτή φόρμα
Το σονέτο είναι σχήμα στιχουργημένου λόγου με θέμα προσωπικό, σχεδόν εξομολογητικό, ερωτικό ή αποφθεγματικό, εκφρασμένο με λυρική διάθεση. Το βασικό σχήμα είναι δεκατέσσερις στίχοι, ενώ οι ρίμες λειτουργούν πιο ελεύθερα. Τυπική μορφή είναι τα δύο τετράστιχα και δύο τρίστιχα.
Για τον Κωστή Παλαμά που το γράψιμο υπήρξε μια ανάγκη όχι πρακτική αλλά υπαρξιακή, η αυστηρή αυτή κατασκευή αποτέλεσε το κατάλληλο όχημα για να εκφραστεί σε ποικιλία θεμάτων. Ερωτικά, ιστορικά, ηθογραφικά, στοχαστικά, φυσιολατρικά, σονέτα για το σονέτο κ.α.
Η τεχνική αρτιότητα που υπάρχει στα σονέτα είναι απόλυτα σύμφυτη με την ποιητική έκφραση του Παλαμά. Η δημιουργική ευφορία του αρθρώνεται αβίαστα σε λόγο ποιητικό αψηφώντας τις δυσκολίες της "κλειστής" μορφής του σονέτου. Χωρίς το νόημα ν' ασφυκτιά, τηρούνται με ακρίβεια τα στοιχεία που το χαρακτηρίζουν. Πατάει σταθερά μα και ανάλαφρα στο ποιητικό μέτρο που επιλέγει κάθε φορά και πλέκει δεξιοτεχνικά τη ρίμα με πολλαπλούς τρόπους. Το πλήθος των σύνθετων λέξεων ίσως "βαραίνει" κατα έναν τρόπο την ανάγνωση και δημιουργεί ένα ύφος πομπώδες. Γνωρίζοντας ότι αυτό ήταν κάτι σύνηθες στην ποιητική γλώσσα της εποχής και εστιάζοντας στη μοναδική γλωσσοπλαστική ικανότητα του Κωστή Παλαμά (ηλιόκοσμος, αχνοτάξιδος, αστραποθύμηση, ανονείρευτος), σε τίποτα δεν μειώνεται η ομορφιά της τελικής αίθησης. "Αρμονία - όπως λέει ο ίδιος- σημαίνει να σφιχτοταιριάζεις τη μορφή και την ουσία στο έργο σου, με τρόπο που να μη μπορεί το ένα να υπάρχει ακέραιο, χωρίς τ' άλλο". Με τον καλύτερο τρόπο γίνεται σαφής η ύπαρξη της Αρμονίας στα σονέτα κι ιδίως γι' αυτό αγαπούσε τόσο πολύ να εκφράζεται μέσα απ' αυτά
Είναι ωφέλιμο να διαβαστούν με προσοχή τα 23 σονέτα της Ξανατονισμένης Μουσικής, τα οποία είναι μεταφράσεις - μεταγραφές γάλλων κυρίως ποιητών, εκπροσώπων του παρνασσισμού.
Τέλος προτείνω την παράλληλη ανάγνωση των σονέτων του Σαίξπηρ απ' την οποία προκύπτουν ενδιαφέροντες συσχετισμοί.
Έλενα Κυρίτση για το www.elogos.gr